Giải quyết tranh chấp bằng Toà án hay Trọng tài đều có những ưu, nhược. Tuy nhiên các doanh nghiệp có xu hướng chọn trọng tài ngày càng nhiều, do thời gian giải quyết nhanh hơn và bảo mật (minh hoạ của Chat GPT)
Luật sư Trần Hồng Phong
Khi phát sinh tranh chấp trong hoạt động thương mại (có thể hiểu đơn giản là tranh chấp hợp đồng giữa hai bên. Chẳng hạn: hợp đồng mua bán hàng hoá, hợp đồng đại lý, hợp đồng xây dựng ...) các bên có thể lựa chọn giải quyết tại Tòa án hoặc Trọng tài thương mại. Mỗi cơ chế giải quyết tranh chấp này có đặc điểm, ưu điểm và hạn chế riêng. Vấn đề quan trọng, là nếu giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, thì phải có sự đồng thuận của cả hai bên. Trong khi đó một bên có thể đơn phương kiện bên kia ra Toà án mà không cần phải hỏi ý kiến, nếu không có thoả thuận trọng tài trong hợp đồng.
* Điều khoản trọng tài – Mẫu
Việc lựa chọn Tòa án hay Trọng tài thương mại ảnh hưởng trực tiếp đến thời gian, chi phí, quyền lợi và khả năng bảo mật thông tin của doanh nghiệp. Vì vậy, doanh nghiệp và cá nhân cần hiểu rõ sự khác biệt giữa hai cơ chế để đưa ra quyết định phù hợp nhất.
Lưu ý: "trọng tài" nêu trong bài viết này là danh từ chung (giống như "Toà án" cũng là danh từ chung). Còn khi các bên chọn giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thì bạn phải chọn một Trung tâm trọng tài cụ thể, có tên, địa chỉ riêng. Chẳng hạn: Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam (viết tắt: VIAC).
Bài viết này nói về sự khác biệt giữa Tòa án và Trọng tài thương mại, phân tích ưu nhược điểm và những điều cần lưu ý khi chọn Toà án hay Trọng tài để giải quyết tranh chấp.
I. Phân biệt Tòa án và Trọng tài thương mại
Dưới đây là bảng tổng hợp, so sánh theo nhiều tiêu chí:
|
Tiêu chí |
Tòa án |
Trọng tài thương mại |
|
Cơ sở pháp lý |
- Bộ luật Tố tụng Dân sự 2015. - Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2014. |
- Luật Trọng tài thương mại 2010. |
|
Bản chất |
Cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết mọi loại tranh chấp. |
Cơ chế giải quyết tranh chấp ngoài Tòa án, dựa trên thỏa thuận giữa các bên. |
|
Điều kiện áp dụng |
Tất cả các tranh chấp có thể được giải quyết tại Tòa án, dù có thỏa thuận hay không. |
Chỉ được sử dụng nếu các bên có thỏa thuận trọng tài trước hoặc sau khi tranh chấp xảy ra. |
|
Nguyên tắc giải quyết |
Tuân thủ quy trình tố tụng chặt chẽ, áp dụng pháp luật cứng nhắc. |
Linh hoạt, các bên có thể tự lựa chọn quy tắc tố tụng, địa điểm xét xử. |
|
Tính bảo mật |
Công khai, trừ một số trường hợp đặc biệt. |
Bảo mật tuyệt đối theo Luật Trọng tài thương mại 2010. |
|
Thời gian giải quyết |
Thường kéo dài do quy trình tố tụng phức tạp. |
Nhanh chóng hơn, không có thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm. |
|
Thẩm quyền ra phán quyết |
Tòa án các cấp theo thẩm quyền. |
Hội đồng trọng tài do các bên lựa chọn. |
|
Tính bắt buộc của phán quyết |
Có thể kháng cáo, giám đốc thẩm. |
Phán quyết trọng tài là chung thẩm, không thể kháng cáo, chỉ có thể yêu cầu hủy tại Tòa án trong một số trường hợp hạn chế. |
|
Chi phí |
Phí Tòa án tương đối thấp, nhưng thời gian dài có thể kéo theo chi phí phát sinh. |
Chi phí cao hơn do phải trả phí cho trung tâm trọng tài và hội đồng trọng tài. |
Ví dụ 1: Tranh chấp hợp đồng xây dựng – Giải quyết tại Tòa án
Công ty A ký hợp đồng thi công với Công ty B để xây dựng một tòa nhà văn phòng. Công ty B chậm tiến độ 6 tháng, gây thiệt hại lớn cho Công ty A.
📌 Xử lý tại Tòa án:
• Công ty A khởi kiện tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh, yêu cầu Công ty B bồi thường.
• Vụ việc kéo dài hơn 1 năm do phải thu thập chứng cứ, giám định thiệt hại.
• Phán quyết có thể bị kháng cáo lên Tòa án cấp cao, mất thêm thời gian.
📌 Ưu điểm của Tòa án:
✅ Áp dụng rộng rãi, kể cả khi hai bên không có thỏa thuận trước.
✅ Phán quyết có giá trị cưỡng chế thi hành mạnh mẽ.
📌 Nhược điểm:
❌ Quy trình tố tụng kéo dài, có thể mất nhiều năm để giải quyết xong.
❌ Công khai, không bảo mật thông tin doanh nghiệp.
Ví dụ 2: Tranh chấp hợp đồng mua bán hàng hóa – Giải quyết tại Trọng tài thương mại
Công ty X tại Việt Nam ký hợp đồng mua 500 tấn gạo từ Công ty Y tại Thái Lan. Hợp đồng có điều khoản Trọng tài, nếu có tranh chấp, sẽ giải quyết tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC).
Công ty Y giao hàng kém chất lượng, Công ty X yêu cầu bồi thường nhưng không được giải quyết.
📌 Xử lý tại Trọng tài:
• Công ty X nộp đơn yêu cầu VIAC giải quyết tranh chấp.
• Trọng tài viên do hai bên thỏa thuận chọn lựa, xét xử nhanh chóng trong 6 tháng.
• Phán quyết trọng tài có hiệu lực ngay, không thể kháng cáo.
📌 Ưu điểm của Trọng tài:
✅ Thời gian xử lý nhanh, linh hoạt.
✅ Bảo mật tuyệt đối, không ảnh hưởng đến danh tiếng doanh nghiệp.
✅ Có thể chọn trọng tài viên có chuyên môn trong lĩnh vực tranh chấp.
📌 Nhược điểm:
❌ Chỉ được áp dụng nếu hai bên có thỏa thuận trọng tài.
❌ Chi phí cao hơn so với Tòa án.
III. Khi nào nên chọn Tòa án, khi nào nên chọn Trọng tài?
📌 Nên chọn Tòa án nếu:
✅ Muốn tiết kiệm chi phí.
✅ Cần quyền kháng cáo nếu không đồng ý với phán quyết.
✅ Không có thỏa thuận trọng tài trong hợp đồng.
📌 Nên chọn Trọng tài nếu:
✅ Muốn giải quyết tranh chấp nhanh chóng, tránh kéo dài thời gian.
✅ Cần bảo mật thông tin doanh nghiệp.
✅ Tranh chấp có yếu tố nước ngoài, cần trọng tài quốc tế để đảm bảo công bằng.
IV. Lời khuyên và lưu ý của Luật sư Trần Hồng Phong
📌 1. Khi ký hợp đồng với đối tác trong kinh doanh, thương mại, cả hai bên hãy cân nhắc điều khoản trọng tài thương mại
• Nếu muốn giải quyết tranh chấp nhanh, bảo mật, có thể thỏa thuận sử dụng Trọng tài thay vì Tòa án.
* Thực tế ngày càng nhiều doanh nghiệp chọn hình thức Trọng tài để giải quyết tranh chấp.
📌 2. Nếu có yếu tố quốc tế, nên sử dụng Trọng tài quốc tế
• Các hợp đồng với đối tác nước ngoài nên có điều khoản trọng tài để tránh rủi ro tố tụng tại Tòa án Việt Nam hoặc nước ngoài.
* Điểm cần lưu ý là nếu chọn Trọng tài nước ngoài, thì phải tuân theo quy tắc trọng tài và luật áp dụng của Trung tâm trọng tài đó. Việc này cũng cần thoả thuận, ghi rõ trong hợp đồng ký với đối tác.
📌 3. Nếu tranh chấp phức tạp, cần thời gian thu thập chứng cứ, nên chọn Tòa án
• Trọng tài giải quyết nhanh nhưng không có quyền cưỡng chế thu thập chứng cứ, trong khi Tòa án có thể yêu cầu giám định, trưng cầu chứng cứ.
📌 4. Nếu đã có thỏa thuận trọng tài, không thể kiện ra Tòa án
• Nếu trong hợp đồng đã ký với đối tác có điều khoản giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, thì Tòa án sẽ từ chối thụ lý vụ án.
✅ Tòa án phù hợp với tranh chấp lớn, cần quyền kháng cáo và thu thập chứng cứ chặt chẽ.
✅ Trọng tài thương mại nhanh hơn, bảo mật hơn nhưng chỉ áp dụng khi có thỏa thuận trước, ghi rõ trong hợp đồng.
✅ Doanh nghiệp cần cân nhắc khi ký hợp đồng để chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp.
......
Điều khoản trọng tài – Mẫu
Dưới đây là điều khoản mẫu về thoả thuận trọng tài trong hợp đồng. Quý vị có thể sử dụng để đưa vào bất kỳ loại hợp đồng dân sự, thương mại nào khi các bên thỏa thuận giải quyết tranh chấp bằng trọng tài thay vì tòa án. Giả sử ở đây chọn đơn vị trọng tài là "Trung tâm trọng tài quốc tế Việt Nam" (VIAC)
Điều X. Giải quyết tranh chấp
Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này, trước hết, các bên sẽ nỗ lực giải quyết thông qua thương lượng, hòa giải trên tinh thần hợp tác và thiện chí.
Trường hợp các bên không thể giải quyết được tranh chấp thông qua thương lượng trong thời hạn 30 (ba mươi) ngày kể từ ngày phát sinh tranh chấp, thì tranh chấp sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của VIAC đang có hiệu lực tại thời điểm yêu cầu trọng tài.
Phán quyết của Hội đồng Trọng tài là chung thẩm và có giá trị ràng buộc đối với các bên.
Ngôn ngữ sử dụng trong tố tụng trọng tài là tiếng Việt.
(Có thể sửa thành “tiếng Anh” hoặc “song ngữ” tùy theo đặc thù hợp đồng)
(Có thể sửa thành “tiếng Anh” hoặc “song ngữ” tùy theo đặc thù hợp đồng)
Địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là tại TP. Hồ Chí Minh.
(Có thể điều chỉnh thành Hà Nội, Đà Nẵng hoặc nơi khác theo thỏa thuận)
......
(Có thể điều chỉnh thành Hà Nội, Đà Nẵng hoặc nơi khác theo thỏa thuận)
......
Lưu ý:
- Điều khoản trọng tài phải được thỏa thuận rõ ràng, cụ thể, không gây hiểu lầm để tránh bị tuyên vô hiệu.
- Chỉ khi có điều khoản trọng tài hợp lệ, cơ quan trọng tài mới có thẩm quyền giải quyết tranh chấp.
- Một khi đã chọn trọng tài, thì không thể đưa vụ việc ra tòa án, trừ khi điều khoản vô hiệu hoặc bị tuyên vô hiệu.
- Nếu không chắc chắn, nên tham khảo điều khoản mẫu của VIAC hoặc luật sư chuyên về hợp đồng thương mại.
.....
.....
Bài liên quan:
