Quan hệ chiến lược Nhật - Mỹ lung lay sau khi tổng thống Trump coi rẻ đồng minh và gây sức ép kiểu "lấy thịt đè người" (min hoạ của Chat GPT)
* Hiệp ước an ninh Nhật - Mỹ & quy mô quốc phòng Nhật Bản 2025
I. Khi đồng minh cũng phải “trả giá”
Tháng 1/2025 đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại và thương mại toàn cầu khi ông Donald Trump chính thức trở lại Nhà Trắng nhiệm kỳ hai. Tuy không gây sốc như lần đầu tiên nhậm chức năm 2017, nhưng ngay từ những tuyên bố đầu tiên sau lễ nhậm chức, Tổng thống Trump đã làm rõ lập trường: “Không còn bữa trưa miễn phí cho các đồng minh.”
Với Nhật Bản – quốc gia đồng minh quan trọng hàng đầu của Mỹ tại châu Á, mối quan hệ tưởng như ổn định lại đứng trước nhiều thử thách. Hai vấn đề chính gây căng thẳng trong quan hệ song phương là: áp thuế nhập khẩu của Mỹ và áp lực buộc Nhật tăng chi tiêu quốc phòng. Tuy nhiên, đằng sau đó là một câu chuyện dài hơn, phản ánh một trật tự liên minh đang rạn nứt âm thầm nhưng chắc chắn.
II. Cuộc gặp đầu tiên và những tín hiệu lạnh lùng
Ngày 5/2/2025, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba có chuyến thăm chính thức Washington. Dù hình ảnh hai nhà lãnh đạo bắt tay và tươi cười tại Phòng Bầu Dục được truyền thông đăng tải rộng rãi, nhưng nội dung các cuộc họp kín lại mang sắc thái hoàn toàn khác.
Theo tiết lộ của hãng AP, ông Trump nhấn mạnh rằng “thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Nhật là không thể chấp nhận được”, đồng thời yêu cầu Nhật phải giảm xuất siêu bằng cách “mua nhiều hơn, bán ít lại”.
Cụ thể, Mỹ ghi nhận mức thâm hụt thương mại hàng hóa với Nhật Bản lên tới 67,5 tỷ USD trong năm 2024, khiến Tokyo đứng thứ ba trong danh sách các nước gây “bất lợi” cho nền kinh tế Mỹ – sau Trung Quốc và Mexico.
Ngay sau cuộc gặp, chính quyền Trump ban hành mức thuế nhập khẩu 25% đối với thép và nhôm từ Nhật, cùng với kế hoạch áp thuế bổ sung 10% đối với xe hơi và linh kiện ô tô – mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Tokyo.
III. Nhật Bản trước áp lực thuế quan: thương mại hay chính trị?
1. Thép, nhôm và ô tô – “đòn kinh tế” giáng xuống Tokyo
Nhật Bản là một trong các quốc gia xuất khẩu kim loại công nghiệp hàng đầu thế giới, trong đó gần 32% lượng thép xuất khẩu và 18% nhôm được chuyển tới Mỹ mỗi năm. Việc tăng thuế ngay lập tức khiến giá cổ phiếu của các công ty lớn như Nippon Steel, JFE Holdings, Sumitomo Metal Mining giảm từ 6–12% trong vòng 48 giờ sau thông báo.
Không chỉ ngành kim loại, ngành sản xuất ô tô – vốn chiếm gần 18% GDP Nhật Bản – đang phải đối mặt với nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng. Các tập đoàn như Toyota, Honda, Nissan cảnh báo việc Mỹ đánh thuế 10% sẽ làm tăng chi phí mỗi xe bán tại Mỹ trung bình từ 1.200 – 1.800 USD, khiến sức cạnh tranh suy giảm đáng kể.
2. Đàm phán trong bóng tối: Nhật lo lắng nhưng kiềm chế
Tuy phản đối các biện pháp thuế quan, nhưng Tokyo vẫn giữ thái độ ôn hòa và tìm giải pháp thông qua đối thoại, tránh tạo thêm căng thẳng với đồng minh chủ chốt.
Bộ trưởng Thương mại Nhật Bản Yoji Muto ngay sau đó đã bay sang Washington để đàm phán tìm “lối đi mềm”. Mục tiêu là xin miễn thuế, hoặc ít nhất đạt được lộ trình điều chỉnh có lợi hơn. Tuy nhiên, phía Mỹ vẫn kiên định rằng Nhật phải “tái cân bằng thương mại một cách công bằng và nhanh chóng.”
IV. Quốc phòng – món nợ đồng minh hay sự ép buộc trá hình?
1. Trump: “Mỹ không phải ngân hàng an ninh miễn phí”
Một trong những chủ đề ông Trump lặp lại suốt chiến dịch tranh cử và tiếp tục nhấn mạnh khi tái nhiệm là: các đồng minh của Mỹ trong NATO và châu Á “lợi dụng sự bảo vệ của Mỹ mà không chia sẻ đủ chi phí.”
Trong cuộc gặp ngày 5/2/2025, ông Trump đề nghị Nhật Bản tăng chi tiêu quốc phòng lên ít nhất 3% GDP, vượt xa mục tiêu hiện tại là 2%. Ông nói thẳng: “Chúng tôi sẽ không tiếp tục bảo vệ những ai không đầu tư nghiêm túc cho chính an ninh của mình.”
2. Ngân sách quốc phòng Nhật năm 2025: con số kỷ lục
Chỉ một tuần sau, ngày 13/2/2025, nội các Nhật Bản phê duyệt ngân sách quốc phòng kỷ lục 8,7 nghìn tỷ yên (khoảng 55,1 tỷ USD) – tăng 9,4% so với năm 2024.
Ngân sách này bao gồm:
• Mua hệ thống phòng thủ tên lửa mới từ châu Âu.
• Nâng cấp tàu ngầm và hạm đội tàu khu trục.
• Tăng cường vệ tinh và năng lực trinh sát không gian.
• Đầu tư mạnh vào phòng thủ mạng và trí tuệ nhân tạo.
Dù phần lớn giới chính trị Nhật đồng thuận với việc “tự cường hơn”, nhưng cũng có không ít tiếng nói chỉ trích rằng “đây là sự nhượng bộ ngầm trước sức ép từ Mỹ”.
V. Nhật Bản liệu có đang cân nhắc lại vai trò của Mỹ?
1. Sự trỗi dậy của tư tưởng “đa trụ”
Trong nội bộ chính giới và giới học giả Nhật Bản, từ năm 2023 đến nay đã xuất hiện mạnh mẽ dòng tư tưởng “đa trụ trong an ninh” – tức không quá phụ thuộc vào Mỹ mà nên mở rộng quan hệ quốc phòng với Ấn Độ, Úc, Anh, thậm chí cả châu Âu.
Việc Nhật tăng cường hợp tác quốc phòng với Anh (thỏa thuận GX2024), Pháp (diễn tập hải quân), Úc (tập trận chung) và Ấn Độ (chia sẻ thông tin vệ tinh) được xem là bước chuẩn bị cho thời kỳ “Mỹ không còn là cái ô vĩnh viễn”.
2. Dư luận Nhật Bản ngày càng hoài nghi Mỹ
Theo khảo sát của tờ Asahi Shimbun tháng 3/2025:
• 61% người dân Nhật cho rằng Mỹ “không còn đáng tin như một đối tác chiến lược lâu dài”.
• 68% không ủng hộ việc Nhật tăng ngân sách quốc phòng chỉ để đáp ứng yêu cầu của Mỹ.
• 71% đồng tình rằng Nhật nên phát triển công nghiệp quốc phòng độc lập.
Những con số này cho thấy lòng tin vào Mỹ – vốn từng rất mạnh trong suốt hơn 70 năm qua – đang bị xói mòn một cách âm thầm nhưng rõ rệt.
V. Kỷ nguyên Trump có thể làm xoay trục Đông Á?
✔ Với những động thái hiện nay, Tổng thống Trump đang làm điều mà không kẻ thù nào của Mỹ làm được: khiến các đồng minh lâu năm như Nhật phải nghi ngờ và tính toán lại.
✔ Tư duy “mua – bán” trong quan hệ quốc tế của Trump, dù có lý về mặt lợi ích tài chính ngắn hạn, lại làm tổn thương mối quan hệ chiến lược vốn được xây dựng trên nền tảng niềm tin và cam kết lâu dài.
✔ Về phía Nhật Bản, nỗ lực đi dây giữa việc duy trì liên minh và bảo vệ chủ quyền chiến lược là vô cùng khó khăn. Tăng chi tiêu quốc phòng để chiều Mỹ sẽ gây áp lực lên ngân sách quốc gia và khiến dân chúng bất mãn.
✔ Một khả năng rất thực tế là trong vài năm tới, Nhật Bản sẽ:
• Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng nội địa.
• Tăng cường hợp tác với các đối tác ngoài Mỹ.
• Định vị lại vai trò của Mỹ như một đối tác thay vì người bảo hộ.
VII. Kết luận: sóng ngầm dưới lớp đồng minh
Từ bên ngoài, Mỹ – Nhật vẫn là hai đồng minh chiến lược “khăng khít” nhất ở châu Á. Nhưng những gì đang diễn ra sau cánh cửa ngoại giao và trong lòng xã hội Nhật lại cho thấy một khoảng cách niềm tin ngày càng rộng.
✔ Tổng thống Trump có thể đạt được các lợi ích ngắn hạn – như giảm thâm hụt thương mại hoặc buộc Nhật tăng chi quốc phòng. Nhưng cái giá là sự mài mòn lòng tin chiến lược mà nước Mỹ đã dày công vun đắp từ sau Thế chiến II.
✔ Nhật Bản, một nền dân chủ phát triển với trí tuệ chiến lược sâu sắc, chắc chắn sẽ không hành xử vội vàng. Nhưng nếu chính sách của Mỹ tiếp tục đặt lợi ích ngắn hạn lên trên quan hệ đồng minh, thì việc Tokyo tính lại bài toán địa chính trị chỉ còn là vấn đề thời gian.
Và khi điều đó xảy ra, trật tự an ninh tại Đông Á – nơi Mỹ từng thống trị suốt hơn nửa thế kỷ – sẽ không bao giờ còn như trước.
.....
Hiệp ước an ninh Nhật – Mỹ:
Tên đầy đủ: Hiệp ước hợp tác và an ninh tương hỗ giữa Nhật Bản và Hợp chủng quốc Hoa Kỳ (Japan–United States Security Treaty)
Ký kết: Ngày 19 tháng 1 năm 1960 tại Tokyo (thay thế cho bản hiệp ước cũ năm 1951)
Hiệu lực: Từ 23 tháng 6 năm 1960 đến nay
Nội dung chính:
1. Cam kết phòng thủ chung:
• Hai bên cam kết sẽ hành động cùng nhau để chống lại bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào vào Nhật Bản hoặc vào các lực lượng Mỹ đang đồn trú tại Nhật.
2. Cho phép Mỹ duy trì căn cứ quân sự tại Nhật:
• Nhật Bản đồng ý cho phép quân đội Mỹ duy trì các căn cứ quân sự, khí tài và nhân lực trên lãnh thổ Nhật như một phần của cam kết an ninh.
3. Không ràng buộc Nhật tham chiến:
• Nhật Bản không bắt buộc phải hỗ trợ quân sự nếu Mỹ bị tấn công ở nơi khác ngoài lãnh thổ Nhật.
4. Tuân thủ hiến pháp hòa bình Nhật Bản:
• Hiệp ước được xây dựng trên cơ sở Nhật Bản vẫn là một quốc gia không có quân đội theo Điều 9 Hiến pháp, nhưng duy trì lực lượng “phòng vệ”.
Ý nghĩa và vai trò:
• Là nền tảng chiến lược trong quan hệ đồng minh Mỹ – Nhật suốt hơn 60 năm.
• Giúp duy trì ổn định khu vực Đông Bắc Á, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh với Trung Quốc và mối đe dọa từ Triều Tiên.
• Mỹ hiện duy trì khoảng 50.000 quân tại Nhật Bản, với các căn cứ quan trọng như ở Okinawa.
Một số điều chỉnh sau này:
• 1997 và 2015: Hai bên đã cập nhật hướng dẫn hợp tác quốc phòng, mở rộng vai trò của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (JSDF) trong hỗ trợ hậu cần cho quân đội Mỹ và tham gia gìn giữ hòa bình.
• 2015: Quốc hội Nhật thông qua luật an ninh mới, cho phép JSDF hỗ trợ đồng minh trong trường hợp đồng minh bị tấn công (mở rộng quyền “phòng vệ tập thể”).
Bình luận:
Hiệp ước an ninh Nhật – Mỹ vừa là tấm khiên bảo vệ Nhật Bản, vừa là công cụ Mỹ sử dụng để duy trì ảnh hưởng quân sự tại châu Á – Thái Bình Dương. Trong bối cảnh địa chính trị ngày càng căng thẳng, hiệp ước này vẫn giữ vai trò trụ cột, nhưng đang chịu áp lực tái đánh giá do những thay đổi chính sách của cả hai phía – đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump.
...
Tiềm năng và quy mô quốc phòng của Nhật Bản (2025)
1. Ngân sách quốc phòng: liên tục tăng mạnh
• Năm tài khóa 2025: Nhật Bản phê duyệt ngân sách quốc phòng kỷ lục 8,7 nghìn tỷ yên (tương đương khoảng 55,1 tỷ USD), tăng 9,4% so với năm 2024.
• Nhật đang tiến tới mục tiêu 2% GDP cho quốc phòng vào năm 2027, tương đương mức chi tiêu của các nước NATO.
• Ngân sách dùng cho: mua sắm vũ khí, nâng cấp năng lực răn đe tầm xa, phòng thủ mạng, không gian và tăng cường hợp tác quốc tế.
2. Cơ cấu lực lượng và năng lực quân sự
Lực lượng phòng vệ Nhật Bản (JSDF) gồm 3 nhánh:
Tổng quân số: khoảng 250.000 người (bao gồm quân nhân, sĩ quan, dự bị)
3. Trang bị vũ khí và khí tài hiện đại
• Hải quân Nhật có khoảng 50 tàu chiến, bao gồm:
• 4 tàu sân bay hạng nhẹ (Izumo class) – có thể triển khai tiêm kích tàng hình F-35B
• 40 tàu khu trục và hộ vệ, trang bị tên lửa dẫn đường
• 22 tàu ngầm hiện đại, trong đó có lớp Soryu và lớp Taigei (chạy động cơ AIP, hoạt động êm và sâu)
• Không quân Nhật:
• Đang biên chế và đặt hàng 147 chiếc F-35 (F-35A và F-35B) – lớn thứ hai thế giới chỉ sau Mỹ
• Có hệ thống radar cảnh báo sớm, máy bay do thám E-767
• Đầu tư vào máy bay không người lái, phòng thủ không gian và chống tên lửa
• Tên lửa và năng lực răn đe mới:
• Đang phát triển tên lửa hành trình tầm xa (khoảng 1.000–2.000 km) để nâng cao khả năng phản công
• Dự kiến triển khai hệ thống tên lửa Tomahawk mua từ Mỹ (2025–2026)
4. Công nghiệp quốc phòng và hợp tác quốc tế
• Nhật có ngành công nghiệp quốc phòng nội địa tương đối phát triển: Mitsubishi Heavy Industries, Kawasaki, ShinMaywa…
• Tuy nhiên, do giới hạn hiến pháp, việc xuất khẩu vũ khí còn bị hạn chế (dù đã nới lỏng từ năm 2014).
• Tăng cường hợp tác chế tạo vũ khí với Mỹ, Anh, Úc, Pháp. Ví dụ: chương trình máy bay tiêm kích thế hệ 6 với Anh (GX Future Fighter – hợp nhất với dự án Tempest).
5. Ưu thế chiến lược của Nhật Bản
• Vị trí địa lý: Nhật nằm gần Trung Quốc, Triều Tiên, Nga – là điểm chốt chiến lược trong chuỗi đảo phòng vệ Tây Thái Bình Dương.
• Liên minh với Mỹ: Nhật là nơi đặt trên 50.000 quân Mỹ, nhiều căn cứ lớn như Yokosuka, Okinawa – góp phần bảo đảm an ninh khu vực.
• Năng lực khoa học công nghệ cao: Nhật đang đầu tư mạnh vào AI quân sự, robot chiến đấu, phòng thủ mạng và không gian.
Kết luận:
Nhật Bản hiện là quốc gia có ngân sách quốc phòng lớn thứ 5 thế giới (sau Mỹ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ) và có lực lượng phòng vệ hiện đại, tinh nhuệ bậc nhất châu Á.
Trong bối cảnh an ninh khu vực ngày càng phức tạp (Trung Quốc trỗi dậy, căng thẳng eo biển Đài Loan, đe dọa từ Triều Tiên), Nhật đang chuyển mình mạnh mẽ từ một nước “phòng thủ bị động” sang một cường quốc quân sự tự chủ, phòng vệ tích cực, sẵn sàng đối phó các mối đe dọa mới.“Nhật Bản không còn là chiếc lá non trong gió – mà là thanh kiếm bảo vệ hòa bình khu vực.” – Một học giả quốc phòng Nhật phát biểu năm 2024.
.....
Bài liên quan:
Cách Thuỷ
Tháng 3/2025, từ bên ngoài, Mỹ – Nhật vẫn là hai đồng minh chiến lược “khăng khít” nhất ở châu Á. Nhưng những gì đang diễn ra sau cánh cửa ngoại giao và trong lòng xã hội Nhật lại cho thấy một khoảng cách niềm tin ngày càng rộng.
* Hiệp ước an ninh Nhật - Mỹ & quy mô quốc phòng Nhật Bản 2025
I. Khi đồng minh cũng phải “trả giá”
Tháng 1/2025 đánh dấu một bước ngoặt lớn trong chính sách đối ngoại và thương mại toàn cầu khi ông Donald Trump chính thức trở lại Nhà Trắng nhiệm kỳ hai. Tuy không gây sốc như lần đầu tiên nhậm chức năm 2017, nhưng ngay từ những tuyên bố đầu tiên sau lễ nhậm chức, Tổng thống Trump đã làm rõ lập trường: “Không còn bữa trưa miễn phí cho các đồng minh.”
Với Nhật Bản – quốc gia đồng minh quan trọng hàng đầu của Mỹ tại châu Á, mối quan hệ tưởng như ổn định lại đứng trước nhiều thử thách. Hai vấn đề chính gây căng thẳng trong quan hệ song phương là: áp thuế nhập khẩu của Mỹ và áp lực buộc Nhật tăng chi tiêu quốc phòng. Tuy nhiên, đằng sau đó là một câu chuyện dài hơn, phản ánh một trật tự liên minh đang rạn nứt âm thầm nhưng chắc chắn.
II. Cuộc gặp đầu tiên và những tín hiệu lạnh lùng
Ngày 5/2/2025, Thủ tướng Nhật Bản Shigeru Ishiba có chuyến thăm chính thức Washington. Dù hình ảnh hai nhà lãnh đạo bắt tay và tươi cười tại Phòng Bầu Dục được truyền thông đăng tải rộng rãi, nhưng nội dung các cuộc họp kín lại mang sắc thái hoàn toàn khác.
Theo tiết lộ của hãng AP, ông Trump nhấn mạnh rằng “thâm hụt thương mại giữa Mỹ và Nhật là không thể chấp nhận được”, đồng thời yêu cầu Nhật phải giảm xuất siêu bằng cách “mua nhiều hơn, bán ít lại”.
Cụ thể, Mỹ ghi nhận mức thâm hụt thương mại hàng hóa với Nhật Bản lên tới 67,5 tỷ USD trong năm 2024, khiến Tokyo đứng thứ ba trong danh sách các nước gây “bất lợi” cho nền kinh tế Mỹ – sau Trung Quốc và Mexico.
Ngay sau cuộc gặp, chính quyền Trump ban hành mức thuế nhập khẩu 25% đối với thép và nhôm từ Nhật, cùng với kế hoạch áp thuế bổ sung 10% đối với xe hơi và linh kiện ô tô – mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Tokyo.
III. Nhật Bản trước áp lực thuế quan: thương mại hay chính trị?
1. Thép, nhôm và ô tô – “đòn kinh tế” giáng xuống Tokyo
Nhật Bản là một trong các quốc gia xuất khẩu kim loại công nghiệp hàng đầu thế giới, trong đó gần 32% lượng thép xuất khẩu và 18% nhôm được chuyển tới Mỹ mỗi năm. Việc tăng thuế ngay lập tức khiến giá cổ phiếu của các công ty lớn như Nippon Steel, JFE Holdings, Sumitomo Metal Mining giảm từ 6–12% trong vòng 48 giờ sau thông báo.
Không chỉ ngành kim loại, ngành sản xuất ô tô – vốn chiếm gần 18% GDP Nhật Bản – đang phải đối mặt với nguy cơ gián đoạn chuỗi cung ứng. Các tập đoàn như Toyota, Honda, Nissan cảnh báo việc Mỹ đánh thuế 10% sẽ làm tăng chi phí mỗi xe bán tại Mỹ trung bình từ 1.200 – 1.800 USD, khiến sức cạnh tranh suy giảm đáng kể.
2. Đàm phán trong bóng tối: Nhật lo lắng nhưng kiềm chế
Tuy phản đối các biện pháp thuế quan, nhưng Tokyo vẫn giữ thái độ ôn hòa và tìm giải pháp thông qua đối thoại, tránh tạo thêm căng thẳng với đồng minh chủ chốt.
Bộ trưởng Thương mại Nhật Bản Yoji Muto ngay sau đó đã bay sang Washington để đàm phán tìm “lối đi mềm”. Mục tiêu là xin miễn thuế, hoặc ít nhất đạt được lộ trình điều chỉnh có lợi hơn. Tuy nhiên, phía Mỹ vẫn kiên định rằng Nhật phải “tái cân bằng thương mại một cách công bằng và nhanh chóng.”
IV. Quốc phòng – món nợ đồng minh hay sự ép buộc trá hình?
1. Trump: “Mỹ không phải ngân hàng an ninh miễn phí”
Một trong những chủ đề ông Trump lặp lại suốt chiến dịch tranh cử và tiếp tục nhấn mạnh khi tái nhiệm là: các đồng minh của Mỹ trong NATO và châu Á “lợi dụng sự bảo vệ của Mỹ mà không chia sẻ đủ chi phí.”
Trong cuộc gặp ngày 5/2/2025, ông Trump đề nghị Nhật Bản tăng chi tiêu quốc phòng lên ít nhất 3% GDP, vượt xa mục tiêu hiện tại là 2%. Ông nói thẳng: “Chúng tôi sẽ không tiếp tục bảo vệ những ai không đầu tư nghiêm túc cho chính an ninh của mình.”
2. Ngân sách quốc phòng Nhật năm 2025: con số kỷ lục
Chỉ một tuần sau, ngày 13/2/2025, nội các Nhật Bản phê duyệt ngân sách quốc phòng kỷ lục 8,7 nghìn tỷ yên (khoảng 55,1 tỷ USD) – tăng 9,4% so với năm 2024.
Ngân sách này bao gồm:
• Mua hệ thống phòng thủ tên lửa mới từ châu Âu.
• Nâng cấp tàu ngầm và hạm đội tàu khu trục.
• Tăng cường vệ tinh và năng lực trinh sát không gian.
• Đầu tư mạnh vào phòng thủ mạng và trí tuệ nhân tạo.
Dù phần lớn giới chính trị Nhật đồng thuận với việc “tự cường hơn”, nhưng cũng có không ít tiếng nói chỉ trích rằng “đây là sự nhượng bộ ngầm trước sức ép từ Mỹ”.
V. Nhật Bản liệu có đang cân nhắc lại vai trò của Mỹ?
1. Sự trỗi dậy của tư tưởng “đa trụ”
Trong nội bộ chính giới và giới học giả Nhật Bản, từ năm 2023 đến nay đã xuất hiện mạnh mẽ dòng tư tưởng “đa trụ trong an ninh” – tức không quá phụ thuộc vào Mỹ mà nên mở rộng quan hệ quốc phòng với Ấn Độ, Úc, Anh, thậm chí cả châu Âu.
Việc Nhật tăng cường hợp tác quốc phòng với Anh (thỏa thuận GX2024), Pháp (diễn tập hải quân), Úc (tập trận chung) và Ấn Độ (chia sẻ thông tin vệ tinh) được xem là bước chuẩn bị cho thời kỳ “Mỹ không còn là cái ô vĩnh viễn”.
2. Dư luận Nhật Bản ngày càng hoài nghi Mỹ
Theo khảo sát của tờ Asahi Shimbun tháng 3/2025:
• 61% người dân Nhật cho rằng Mỹ “không còn đáng tin như một đối tác chiến lược lâu dài”.
• 68% không ủng hộ việc Nhật tăng ngân sách quốc phòng chỉ để đáp ứng yêu cầu của Mỹ.
• 71% đồng tình rằng Nhật nên phát triển công nghiệp quốc phòng độc lập.
Những con số này cho thấy lòng tin vào Mỹ – vốn từng rất mạnh trong suốt hơn 70 năm qua – đang bị xói mòn một cách âm thầm nhưng rõ rệt.
V. Kỷ nguyên Trump có thể làm xoay trục Đông Á?
✔ Với những động thái hiện nay, Tổng thống Trump đang làm điều mà không kẻ thù nào của Mỹ làm được: khiến các đồng minh lâu năm như Nhật phải nghi ngờ và tính toán lại.
✔ Tư duy “mua – bán” trong quan hệ quốc tế của Trump, dù có lý về mặt lợi ích tài chính ngắn hạn, lại làm tổn thương mối quan hệ chiến lược vốn được xây dựng trên nền tảng niềm tin và cam kết lâu dài.
✔ Về phía Nhật Bản, nỗ lực đi dây giữa việc duy trì liên minh và bảo vệ chủ quyền chiến lược là vô cùng khó khăn. Tăng chi tiêu quốc phòng để chiều Mỹ sẽ gây áp lực lên ngân sách quốc gia và khiến dân chúng bất mãn.
✔ Một khả năng rất thực tế là trong vài năm tới, Nhật Bản sẽ:
• Đẩy mạnh phát triển công nghiệp quốc phòng nội địa.
• Tăng cường hợp tác với các đối tác ngoài Mỹ.
• Định vị lại vai trò của Mỹ như một đối tác thay vì người bảo hộ.
VII. Kết luận: sóng ngầm dưới lớp đồng minh
Từ bên ngoài, Mỹ – Nhật vẫn là hai đồng minh chiến lược “khăng khít” nhất ở châu Á. Nhưng những gì đang diễn ra sau cánh cửa ngoại giao và trong lòng xã hội Nhật lại cho thấy một khoảng cách niềm tin ngày càng rộng.
✔ Tổng thống Trump có thể đạt được các lợi ích ngắn hạn – như giảm thâm hụt thương mại hoặc buộc Nhật tăng chi quốc phòng. Nhưng cái giá là sự mài mòn lòng tin chiến lược mà nước Mỹ đã dày công vun đắp từ sau Thế chiến II.
✔ Nhật Bản, một nền dân chủ phát triển với trí tuệ chiến lược sâu sắc, chắc chắn sẽ không hành xử vội vàng. Nhưng nếu chính sách của Mỹ tiếp tục đặt lợi ích ngắn hạn lên trên quan hệ đồng minh, thì việc Tokyo tính lại bài toán địa chính trị chỉ còn là vấn đề thời gian.
Và khi điều đó xảy ra, trật tự an ninh tại Đông Á – nơi Mỹ từng thống trị suốt hơn nửa thế kỷ – sẽ không bao giờ còn như trước.
.....
Hiệp ước an ninh Nhật – Mỹ:
Tên đầy đủ: Hiệp ước hợp tác và an ninh tương hỗ giữa Nhật Bản và Hợp chủng quốc Hoa Kỳ (Japan–United States Security Treaty)
Ký kết: Ngày 19 tháng 1 năm 1960 tại Tokyo (thay thế cho bản hiệp ước cũ năm 1951)
Hiệu lực: Từ 23 tháng 6 năm 1960 đến nay
Nội dung chính:
1. Cam kết phòng thủ chung:
• Hai bên cam kết sẽ hành động cùng nhau để chống lại bất kỳ cuộc tấn công vũ trang nào vào Nhật Bản hoặc vào các lực lượng Mỹ đang đồn trú tại Nhật.
2. Cho phép Mỹ duy trì căn cứ quân sự tại Nhật:
• Nhật Bản đồng ý cho phép quân đội Mỹ duy trì các căn cứ quân sự, khí tài và nhân lực trên lãnh thổ Nhật như một phần của cam kết an ninh.
3. Không ràng buộc Nhật tham chiến:
• Nhật Bản không bắt buộc phải hỗ trợ quân sự nếu Mỹ bị tấn công ở nơi khác ngoài lãnh thổ Nhật.
4. Tuân thủ hiến pháp hòa bình Nhật Bản:
• Hiệp ước được xây dựng trên cơ sở Nhật Bản vẫn là một quốc gia không có quân đội theo Điều 9 Hiến pháp, nhưng duy trì lực lượng “phòng vệ”.
Ý nghĩa và vai trò:
• Là nền tảng chiến lược trong quan hệ đồng minh Mỹ – Nhật suốt hơn 60 năm.
• Giúp duy trì ổn định khu vực Đông Bắc Á, đặc biệt trong bối cảnh cạnh tranh với Trung Quốc và mối đe dọa từ Triều Tiên.
• Mỹ hiện duy trì khoảng 50.000 quân tại Nhật Bản, với các căn cứ quan trọng như ở Okinawa.
Một số điều chỉnh sau này:
• 1997 và 2015: Hai bên đã cập nhật hướng dẫn hợp tác quốc phòng, mở rộng vai trò của Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản (JSDF) trong hỗ trợ hậu cần cho quân đội Mỹ và tham gia gìn giữ hòa bình.
• 2015: Quốc hội Nhật thông qua luật an ninh mới, cho phép JSDF hỗ trợ đồng minh trong trường hợp đồng minh bị tấn công (mở rộng quyền “phòng vệ tập thể”).
Bình luận:
Hiệp ước an ninh Nhật – Mỹ vừa là tấm khiên bảo vệ Nhật Bản, vừa là công cụ Mỹ sử dụng để duy trì ảnh hưởng quân sự tại châu Á – Thái Bình Dương. Trong bối cảnh địa chính trị ngày càng căng thẳng, hiệp ước này vẫn giữ vai trò trụ cột, nhưng đang chịu áp lực tái đánh giá do những thay đổi chính sách của cả hai phía – đặc biệt dưới thời Tổng thống Donald Trump.
...
Tiềm năng và quy mô quốc phòng của Nhật Bản (2025)
1. Ngân sách quốc phòng: liên tục tăng mạnh
• Năm tài khóa 2025: Nhật Bản phê duyệt ngân sách quốc phòng kỷ lục 8,7 nghìn tỷ yên (tương đương khoảng 55,1 tỷ USD), tăng 9,4% so với năm 2024.
• Nhật đang tiến tới mục tiêu 2% GDP cho quốc phòng vào năm 2027, tương đương mức chi tiêu của các nước NATO.
• Ngân sách dùng cho: mua sắm vũ khí, nâng cấp năng lực răn đe tầm xa, phòng thủ mạng, không gian và tăng cường hợp tác quốc tế.
2. Cơ cấu lực lượng và năng lực quân sự
Lực lượng phòng vệ Nhật Bản (JSDF) gồm 3 nhánh:
|
Nhánh |
Nhân sự |
Chức năng chính |
|
Lục quân (GSDF) |
~150.000 |
Phòng thủ đất liền, ứng phó thảm họa |
|
Hải quân (MSDF) |
~45.000 |
Tuần tra biển, chống tàu ngầm, phòng thủ đảo |
|
Không quân (ASDF) |
~47.000 |
Phòng không, cảnh báo sớm, tiêm kích |
Tổng quân số: khoảng 250.000 người (bao gồm quân nhân, sĩ quan, dự bị)
3. Trang bị vũ khí và khí tài hiện đại
• Hải quân Nhật có khoảng 50 tàu chiến, bao gồm:
• 4 tàu sân bay hạng nhẹ (Izumo class) – có thể triển khai tiêm kích tàng hình F-35B
• 40 tàu khu trục và hộ vệ, trang bị tên lửa dẫn đường
• 22 tàu ngầm hiện đại, trong đó có lớp Soryu và lớp Taigei (chạy động cơ AIP, hoạt động êm và sâu)
• Không quân Nhật:
• Đang biên chế và đặt hàng 147 chiếc F-35 (F-35A và F-35B) – lớn thứ hai thế giới chỉ sau Mỹ
• Có hệ thống radar cảnh báo sớm, máy bay do thám E-767
• Đầu tư vào máy bay không người lái, phòng thủ không gian và chống tên lửa
• Tên lửa và năng lực răn đe mới:
• Đang phát triển tên lửa hành trình tầm xa (khoảng 1.000–2.000 km) để nâng cao khả năng phản công
• Dự kiến triển khai hệ thống tên lửa Tomahawk mua từ Mỹ (2025–2026)
4. Công nghiệp quốc phòng và hợp tác quốc tế
• Nhật có ngành công nghiệp quốc phòng nội địa tương đối phát triển: Mitsubishi Heavy Industries, Kawasaki, ShinMaywa…
• Tuy nhiên, do giới hạn hiến pháp, việc xuất khẩu vũ khí còn bị hạn chế (dù đã nới lỏng từ năm 2014).
• Tăng cường hợp tác chế tạo vũ khí với Mỹ, Anh, Úc, Pháp. Ví dụ: chương trình máy bay tiêm kích thế hệ 6 với Anh (GX Future Fighter – hợp nhất với dự án Tempest).
5. Ưu thế chiến lược của Nhật Bản
• Vị trí địa lý: Nhật nằm gần Trung Quốc, Triều Tiên, Nga – là điểm chốt chiến lược trong chuỗi đảo phòng vệ Tây Thái Bình Dương.
• Liên minh với Mỹ: Nhật là nơi đặt trên 50.000 quân Mỹ, nhiều căn cứ lớn như Yokosuka, Okinawa – góp phần bảo đảm an ninh khu vực.
• Năng lực khoa học công nghệ cao: Nhật đang đầu tư mạnh vào AI quân sự, robot chiến đấu, phòng thủ mạng và không gian.
Kết luận:
Nhật Bản hiện là quốc gia có ngân sách quốc phòng lớn thứ 5 thế giới (sau Mỹ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ) và có lực lượng phòng vệ hiện đại, tinh nhuệ bậc nhất châu Á.
Trong bối cảnh an ninh khu vực ngày càng phức tạp (Trung Quốc trỗi dậy, căng thẳng eo biển Đài Loan, đe dọa từ Triều Tiên), Nhật đang chuyển mình mạnh mẽ từ một nước “phòng thủ bị động” sang một cường quốc quân sự tự chủ, phòng vệ tích cực, sẵn sàng đối phó các mối đe dọa mới.“Nhật Bản không còn là chiếc lá non trong gió – mà là thanh kiếm bảo vệ hòa bình khu vực.” – Một học giả quốc phòng Nhật phát biểu năm 2024.
.....
Bài liên quan:
- Chiến thuật “lấy thịt đè người” của Trump: nguy cơ phản tác dụng và hệ quả đầu tiên (3/2025)
- Nhiều nước sẽ chuyển mua tiêm kích Pháp, Thụy Điển thay vì F35 do mất niềm tin vào Mỹ (3/2025)
- Tiền ảo là gì? Tại sao tiền ảo Bitcoin giá rất cao, nhiều người đầu tư? (3/2025)
- Tại sao Nhật, Đức không có vũ khí hạt nhân? Chính sách đảo chiều của Trump kích hoạt nhiều nước tự trang bị vũ khí hạt nhân? (3/2025)
- Chiến tranh thương mại của Trump: Hệ lụy kinh tế và địa chính trị (3/2025)
- Đòn "thuế quan" của Tổng thống Trump dưới góc nhìn kinh tế học (3/2025)
- Nato & khả năng Mỹ rút khỏi Nato (3/2025)
