Người dân biểu tình bên ngoài tòa án sau khi sắc lệnh được công bố — nhiều gia đình nhập cư cầm biểu ngữ phản đối.
Luật sư Trần Hồng Phong
Vụ Barbara v. Trump, cùng các vụ kiện liên quan, hiện đang là một trong những cuộc tranh luận pháp lý – chính trị lớn nhất tại Mỹ trong thế kỷ 21 về bản chất quyền công dân, phân quyền nhà nước và bảo vệ nhân quyền. Sự kiện phơi bày rõ ràng: quyền hiến định, dù đã tồn tại lâu dài và được xã hội chấp nhận, vẫn có thể bị tấn công dưới các chính sách chính trị. Cân bằng giữa bảo đảm quyền dân và kiểm soát nhập cư là bài toán phức tạp — nhưng không thể xem đó là lý do để xóa bỏ quyền cơ bản được Hiến pháp Hoa Kỳ bảo vệ.
Tóm tắt nội dung và diễn tiến
Ngày 20/01/2025: Ngay sau khi tái nhậm chức, Tổng thống Donald J. Trump ký Sắc lệnh hành pháp số 14160 tại Nhà Trắng, mang tên Protecting the Meaning and Value of American Citizenship.
Sắc lệnh này quy định rằng, kể từ 19/02/2025, trẻ em sinh ra tại Hoa Kỳ mà cả cha lẫn mẹ đều không phải là công dân hoặc thường trú nhân hợp pháp sẽ không được tự động công nhận quốc tịch Mỹ — tức bãi bỏ nguyên tắc “birthright citizenship”.
Ngay sau khi sắc lệnh được công bố, ít nhất 22 bang cùng nhiều tổ chức nhân quyền và di trú nộp đơn kiện liên bang. Một trong các vụ kiện chính là Barbara v. Trump, khởi tố tại tòa liên bang ở New Hampshire — đại diện cho các gia đình, trẻ em có cha mẹ nhập cư.
Ngày 05/02/2025: Tại vụ kiện Washington v. Trump ở Tòa liên bang tiểu bang Washington, thẩm phán John Coughenour ban hành lệnh cấm sơ bộ (preliminary injunction), tạm thời ngăn sắc lệnh có hiệu lực tại tiểu bang Washington.
Ngày tiếp theo, lệnh tương tự được các thẩm phán liên bang tại Seattle và Maryland ban hành — ngăn chặn thực thi sắc lệnh trên toàn quốc.
Ngày 10/07/2025: Trong vụ Barbara v. Trump, thẩm phán tại New Hampshire công nhận đơn kiện tập thể (class‑action), ban hành lệnh ngăn chặn toàn quốc đối với sắc lệnh, bảo vệ quyền công dân cho mọi trẻ sinh ra tại Mỹ kể từ ngày 19/02/2025.
Ngày 27/06/2025: Tòa án Tối cao Hoa Kỳ (United States Supreme Court – SCOTUS) ra phán quyết mang tính bước ngoặt: chấp nhận yêu cầu của chính quyền Trump về việc hạn chế quyền của tòa sơ cấp trong việc ban hành “lệnh cấm toàn quốc” (universal injunctions). Tuy nhiên, SCOTUS không quyết về tính hợp Hiến của sắc lệnh, mà chỉ kiểm soát thủ tục tố tụng.
Hệ quả: mặc dù bớt khả năng tòa án liên bang ra lệnh ngăn toàn quốc, nhưng các lệnh cấm trước đó vẫn có hiệu lực. Sắc lệnh của Trump vì thế chưa được thực thi rộng rãi, và quy định về quốc tịch theo nơi sinh tiếp tục được bảo vệ — ít nhất cho đến khi hết tranh chấp.
Tóm lại, cho đến tháng 11/2025, quyền công dân theo nơi sinh vẫn được duy trì, sắc lệnh của Trump bị đình hoãn thông qua các phán quyết liên bang — tuy vẫn còn dư địa pháp lý để tranh tụng tiếp.
Vấn đề pháp lý và quy định hiện hành
1. Căn cứ Hiến pháp Hoa Kỳ
Quyền công dân theo nơi sinh được bảo vệ bởi Tu chính án thứ 14 — cụ thể “Mọi người sinh ra hoặc nhập tịch tại Hoa Kỳ, và thuộc quyền tài phán của Hoa Kỳ, đều là công dân Hoa Kỳ.”
Khoản này ra đời sau Nội chiến Mỹ nhằm bảo đảm quyền công dân cho người da màu và hậu nô lệ, và đã được giải thích rộng qua án lệ lịch sử United States v. Wong Kim Ark 1898 — theo đó, con của người nhập cư, dù là người nhập cư bất hợp pháp, vẫn được quyền công dân nếu sinh ra trên đất Mỹ (trừ trường hợp con nhà ngoại giao).
2. Thẩm quyền của Tổng thống
Sắc lệnh hành pháp chỉ là công cụ hành pháp — không có quyền sửa đổi Hiến pháp hoặc luật quốc tịch. Việc hệ thống sử dụng sắc lệnh để thay đổi quyền hiến định đặt ra câu hỏi về tính hợp Hiến và phân quyền giữa nhánh lập pháp/hiến định và hành pháp.
3. Thẩm quyền xét xử và “universal injunctions”
SCOTUS vào ngày 27/06/2025 đã giới hạn thẩm quyền của các tòa liên bang trong việc ban hành lệnh cấm toàn quốc — nghĩa là, tòa chỉ có thể chặn khỏi áp dụng đối với người/nỗ đơn cụ thể chứ không phải mọi người.
Điều này ảnh hưởng sâu rộng tới cách thức bảo vệ quyền hiến định khỏi các chính sách hành pháp, và mở ra tranh luận về quyền lực tòa án, kiểm soát hành pháp, cũng như bảo vệ quyền dân.
Dư luận xã hội
Tóm lại, cho đến tháng 11/2025, quyền công dân theo nơi sinh vẫn được duy trì, sắc lệnh của Trump bị đình hoãn thông qua các phán quyết liên bang — tuy vẫn còn dư địa pháp lý để tranh tụng tiếp.
Vấn đề pháp lý và quy định hiện hành
1. Căn cứ Hiến pháp Hoa Kỳ
Quyền công dân theo nơi sinh được bảo vệ bởi Tu chính án thứ 14 — cụ thể “Mọi người sinh ra hoặc nhập tịch tại Hoa Kỳ, và thuộc quyền tài phán của Hoa Kỳ, đều là công dân Hoa Kỳ.”
Khoản này ra đời sau Nội chiến Mỹ nhằm bảo đảm quyền công dân cho người da màu và hậu nô lệ, và đã được giải thích rộng qua án lệ lịch sử United States v. Wong Kim Ark 1898 — theo đó, con của người nhập cư, dù là người nhập cư bất hợp pháp, vẫn được quyền công dân nếu sinh ra trên đất Mỹ (trừ trường hợp con nhà ngoại giao).
2. Thẩm quyền của Tổng thống
Sắc lệnh hành pháp chỉ là công cụ hành pháp — không có quyền sửa đổi Hiến pháp hoặc luật quốc tịch. Việc hệ thống sử dụng sắc lệnh để thay đổi quyền hiến định đặt ra câu hỏi về tính hợp Hiến và phân quyền giữa nhánh lập pháp/hiến định và hành pháp.
3. Thẩm quyền xét xử và “universal injunctions”
SCOTUS vào ngày 27/06/2025 đã giới hạn thẩm quyền của các tòa liên bang trong việc ban hành lệnh cấm toàn quốc — nghĩa là, tòa chỉ có thể chặn khỏi áp dụng đối với người/nỗ đơn cụ thể chứ không phải mọi người.
Điều này ảnh hưởng sâu rộng tới cách thức bảo vệ quyền hiến định khỏi các chính sách hành pháp, và mở ra tranh luận về quyền lực tòa án, kiểm soát hành pháp, cũng như bảo vệ quyền dân.
Dư luận xã hội
Các tổ chức nhân quyền như American Civil Liberties Union (ACLU), Human Rights Watch, nhiều hiệp hội luật sư, học giả di trú, luật và nhân quyền phản đối kịch liệt. Họ cho rằng sắc lệnh vi phạm trực tiếp bản chất quyền con người: khiến hàng trăm nghìn trẻ em “vô quốc tịch trên thực tế”, mất quyền an sinh, giáo dục, y tế, bảo hiểm.
Trong các buổi biểu tình tại nhiều bang (California, New York, Massachusetts…), cộng đồng nhập cư, người dân da màu, sinh viên quốc tế và người ủng hộ nhân quyền xuống đường, mang biểu ngữ “Citizenship is a right”, “Quyền bình đẳng cho tất cả”, phản đối kế hoạch bãi bỏ birthright citizenship. Báo chí Mỹ ghi nhận “một trong những làn sóng phản đối rộng nhất đối với sắc lệnh hành pháp kể từ thời nội chiến.”
Một số chính trị gia, thế nhân của cộng đồng doanh nhân – nghệ sĩ cũng lên tiếng: bên ủng hộ coi đây là biện pháp kiểm soát nhập cư trái phép; bên phản đối đánh giá đó như “đàn áp quyền con người, chia rẽ xã hội, tước bỏ hy vọng của thế hệ sinh ra tại Mỹ”.
......
......
Bình luận của luật sư Trần Hồng Phong
1. Về phân quyền và bảo vệ quyền hiến định
Vụ Barbara v. Trump là minh chứng rõ ràng cho cách thức mà một quyền hiến định — hậu nô lệ, mang ý nghĩa nhân quyền sâu sắc — có thể bị đe dọa bởi chính sách chính trị ngắn hạn. Việc dùng sắc lệnh hành pháp để thay đổi quốc tịch cơ bản cho thấy nếu không có sự kiểm soát hiệu quả, quyền của người dân sẽ rất mong manh.
Trách nhiệm bảo vệ quyền này không chỉ thuộc về Quốc hội, mà cả hệ thống tư pháp — với SCOTUS đóng vai trò “cổng bảo vệ” trước chính quyền. Việc SCOTUS chỉ ngăn lệnh cấm toàn quốc mà không quyết về bản chất sắc lệnh cho thấy thách thức lớn: quyền hiến định cần phải được bảo vệ thông qua xét xử, luật rõ ràng và giám sát liên bang – không thể phụ thuộc vào chính sách từng nhiệm kỳ.
2. Về ổn định pháp luật và niềm tin xã hội
Quyền công dân theo nơi sinh đã tồn tại hơn 125 năm — được hậu thuẫn bởi án lệ, luật quốc gia, và hàng triệu gia đình sống, học tập, đóng góp cho nước Mỹ. Việc thay đổi đột ngột không chỉ gây hỗn loạn pháp lý mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến lòng tin của cộng đồng nhập cư và người dân da màu vào hệ thống pháp luật.
3. Về tác động quốc gia và toàn cầu
Nếu Tổng thống Trump thành công, sắc lệnh sẽ khiến hàng trăm nghìn trẻ sinh ra tại Mỹ rơi vào tình trạng “vô quốc tịch”, tạo ra tầng lớp người không có quyền công dân, khó tiếp cận dịch vụ, dễ bị lợi dụng. Điều này không chỉ vi phạm nhân quyền mà còn làm tổn hại đến cấu trúc xã hội – từ giáo dục, y tế, an sinh, tới an ninh quốc gia.
Về mặt quốc tế, nó phản ánh xu hướng gia tăng chính sách bảo hộ nhập cư, hạn chế di dân – đi ngược với truyền thống “nước Mỹ của người nhập cư” và có thể ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia.
1. Về phân quyền và bảo vệ quyền hiến định
Vụ Barbara v. Trump là minh chứng rõ ràng cho cách thức mà một quyền hiến định — hậu nô lệ, mang ý nghĩa nhân quyền sâu sắc — có thể bị đe dọa bởi chính sách chính trị ngắn hạn. Việc dùng sắc lệnh hành pháp để thay đổi quốc tịch cơ bản cho thấy nếu không có sự kiểm soát hiệu quả, quyền của người dân sẽ rất mong manh.
Trách nhiệm bảo vệ quyền này không chỉ thuộc về Quốc hội, mà cả hệ thống tư pháp — với SCOTUS đóng vai trò “cổng bảo vệ” trước chính quyền. Việc SCOTUS chỉ ngăn lệnh cấm toàn quốc mà không quyết về bản chất sắc lệnh cho thấy thách thức lớn: quyền hiến định cần phải được bảo vệ thông qua xét xử, luật rõ ràng và giám sát liên bang – không thể phụ thuộc vào chính sách từng nhiệm kỳ.
2. Về ổn định pháp luật và niềm tin xã hội
Quyền công dân theo nơi sinh đã tồn tại hơn 125 năm — được hậu thuẫn bởi án lệ, luật quốc gia, và hàng triệu gia đình sống, học tập, đóng góp cho nước Mỹ. Việc thay đổi đột ngột không chỉ gây hỗn loạn pháp lý mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến lòng tin của cộng đồng nhập cư và người dân da màu vào hệ thống pháp luật.
3. Về tác động quốc gia và toàn cầu
Nếu Tổng thống Trump thành công, sắc lệnh sẽ khiến hàng trăm nghìn trẻ sinh ra tại Mỹ rơi vào tình trạng “vô quốc tịch”, tạo ra tầng lớp người không có quyền công dân, khó tiếp cận dịch vụ, dễ bị lợi dụng. Điều này không chỉ vi phạm nhân quyền mà còn làm tổn hại đến cấu trúc xã hội – từ giáo dục, y tế, an sinh, tới an ninh quốc gia.
Về mặt quốc tế, nó phản ánh xu hướng gia tăng chính sách bảo hộ nhập cư, hạn chế di dân – đi ngược với truyền thống “nước Mỹ của người nhập cư” và có thể ảnh hưởng đến hình ảnh quốc gia.
.....
So sánh với pháp luật quốc tịch tại Việt Nam và một số nước
So sánh với pháp luật quốc tịch tại Việt Nam và một số nước
Ở Việt Nam: quốc tịch chủ yếu theo huyết thống (jus sanguinis). Việc xác định quốc tịch cho trẻ sinh ra không tự động theo nơi sinh; cần cha/mẹ là công dân Việt Nam, hoặc làm thủ tục nhập tịch.
Một số nước châu Âu áp dụng mô hình hỗn hợp: nơi sinh + điều kiện cư trú hợp pháp của cha mẹ.
Một số quốc gia như Canada, Mexico, Brazil vẫn duy trì birthright citizenship — tương tự truyền thống Mỹ trước năm 2025. Luật quốc tịch của họ hiếm khi bị thay đổi đột ngột như vụ Trump.
Qua so sánh, có thể thấy việc bãi bỏ birthright citizenship ở Mỹ là bước lùi so với mức độ cởi mở lâu dài, và đặt Mỹ gần hơn với các nước có chính sách nhập cư khắt khe hơn. Đối với Việt Nam, dù pháp luật khác nhau, nhưng bài học về quyền hiến định, bảo vệ quyền công dân nên được ghi nhận khi xây dựng luật quốc tịch hoặc chính sách nhập cư.
Kết luận
Vụ Barbara v. Trump — cùng các vụ kiện liên quan — là một trong những cuộc tranh luận pháp lý – chính trị lớn nhất tại Mỹ trong thế kỷ 21 về bản chất quyền công dân, phân quyền nhà nước và bảo vệ nhân quyền.
Sự kiện phơi bày rõ ràng: quyền hiến định, dù đã tồn tại lâu dài và được xã hội chấp nhận, vẫn có thể bị tấn công dưới các chính sách chính trị. Cân bằng giữa bảo đảm quyền dân và kiểm soát nhập cư là bài toán phức tạp — nhưng không thể là lý do để xóa bỏ quyền cơ bản được Hiến pháp bảo vệ.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến động di cư, vụ án là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: quyền công dân không phải là đặc quyền tạm thời — mà là nền tảng để bảo đảm công lý, nhân quyền và phẩm giá con người.
......
Một số quốc gia như Canada, Mexico, Brazil vẫn duy trì birthright citizenship — tương tự truyền thống Mỹ trước năm 2025. Luật quốc tịch của họ hiếm khi bị thay đổi đột ngột như vụ Trump.
Qua so sánh, có thể thấy việc bãi bỏ birthright citizenship ở Mỹ là bước lùi so với mức độ cởi mở lâu dài, và đặt Mỹ gần hơn với các nước có chính sách nhập cư khắt khe hơn. Đối với Việt Nam, dù pháp luật khác nhau, nhưng bài học về quyền hiến định, bảo vệ quyền công dân nên được ghi nhận khi xây dựng luật quốc tịch hoặc chính sách nhập cư.
Kết luận
Vụ Barbara v. Trump — cùng các vụ kiện liên quan — là một trong những cuộc tranh luận pháp lý – chính trị lớn nhất tại Mỹ trong thế kỷ 21 về bản chất quyền công dân, phân quyền nhà nước và bảo vệ nhân quyền.
Sự kiện phơi bày rõ ràng: quyền hiến định, dù đã tồn tại lâu dài và được xã hội chấp nhận, vẫn có thể bị tấn công dưới các chính sách chính trị. Cân bằng giữa bảo đảm quyền dân và kiểm soát nhập cư là bài toán phức tạp — nhưng không thể là lý do để xóa bỏ quyền cơ bản được Hiến pháp bảo vệ.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến động di cư, vụ án là lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng: quyền công dân không phải là đặc quyền tạm thời — mà là nền tảng để bảo đảm công lý, nhân quyền và phẩm giá con người.
......
Bài liên quan:
